VHO - Từ những vết tích phát lộ trong quá trình thăm dò, khai quật, có thể khẳng định đã xuất hiện một đường dẫn bắt đầu từ tháp K đi vào khu trung tâm Thánh địa Mỹ Sơn ở thế kỷ XII. Đây là lần đầu tiên giới nghiên cứu khảo cổ, lịch sử trong nước và quốc tế được biết đến.

 Các nhà khảo cổ đã phát hiện đường cổ tại di sản Mỹ Sơn

 Ban quản lý Di sản văn hóa Mỹ Sơn (BQL Mỹ Sơn) vừa phối hợp với Viện Khảo cổ học tổ chức báo cáo kết quả thăm dò, khai quật khảo cổ học phế tích kiến trúc đường dẫn ở phía Đông tháp K - Mỹ Sơn, huyện Duy Xuyên (Quảng Nam). Đây là đợt thăm dò, khai quật khảo cổ học khu vực thực hiện từ đầu tháng 3.2024 đến nay theo quyết định số 3567 của Bộ VHTTDL.

Hình hài con đường thần đạo

Như Văn Hóa đã đưa tin, đợt khai quật khảo cổ này được tiếp tục dựa trên kết quả khai quật thăm dò diện tích 20m2 tại khu vực quanh tháp K do BQL Mỹ Sơn phối hợp với Viện Khảo cổ học thực hiện, TS Nguyễn Ngọc Quý chủ trì tiến hành trước đó, tháng 6.2023.

Đợt khảo cổ lần này đã mở tổng diện tích 200m2 khai quật, được thiết kế thành 2 hố liền kề hướng Đông - Tây, mỗi hố có diện tích 100m2, hướng hố Bắc lệch Tây 450. Tổng diện tích con đường đã được làm rõ tính từ chân tháp K dài 52,5m (bao gồm đoạn mới được khai quật và đoạn đã được nhóm chuyên gia Ấn Độ làm rõ giai đoạn 2017-2018). Theo Viện Khảo cổ học, thời gian qua các nhà khảo cổ đã tiến hành thăm dò, khai quật khảo cổ 220m2 tại khu vực phía Đông tháp K - Mỹ Sơn để làm rõ một đoạn kiến trúc đường dẫn từ tháp K vào trung tâm Thánh địa Mỹ Sơn. Về di tích, các hố khai quật đã làm xuất lộ rõ cấu trúc của một đoạn kiến trúc đường dẫn phía đông tháp K. Cấu trúc cắt ngang con đường rộng phủ bì 9m gồm lòng đường và hai bức tường xếp gạch bo hai bên. Con đường dẫn từ phía Đông tháp K hướng vào các khu tháp E - F ở sâu bên trong thung lũng Mỹ Sơn.

Tường bao được xây dựng bằng cách xây, xếp gạch thành hàng đôi ở hai bên, giữa nhồi thêm gạch vỡ. Tường có móng dưới to sau đó xây thu dần lên mặt trên với chiều rộng mặt trên khoảng 0,46m. Căn cứ vào lượng gạch bị đổ trong các hố thăm dò, khai quật có thể nhận định bức tường này không xây cao mà chỉ như một bức tường phân chia giới hạn không gian phía trong và phía ngoài con đường trong cùng một không gian thiêng của di tích. Di vật phát hiện từ đợt khai quật không nhiều nhưng qua một số hiện vật gốm men và đất nung có thể thấy chúng nằm trong khoảng niên đại từ thế kỷ X đến thế kỷ XII trong trật tự địa tầng ổn định. Những di vật trên tiếp tục củng cố cho nhận định kiến trúc đường dẫn có niên đại thế kỷ XII, tương đương với niên đại tháp K.

Theo TS Nguyễn Ngọc Quý, kết quả thăm dò, khai quật đợt này khẳng định có một con đường dẫn bắt đầu từ tháp K đi vào khu trung tâm Thánh địa Mỹ Sơn ở thế kỷ XII, lần đầu tiên giới nghiên cứu khảo cổ, lịch sử trong nước và quốc tế được biết đến. Con đường này kéo dài một khoảng không gian trên 500m khởi đầu từ tháp K hướng đến khu vực sân trước khu tháp F. Hiện tại, qua kết quả thăm dò, khai quật trong hai năm 2023- 2024 đã có thể xác định chắc chắn cấu trúc của con đường từ tháp K đến khu suối cạn ở về phía Đông, cách tháp K khoảng 150m. Được biết, trong đợt khai quật tháng 6.2023 đã phát hiện hai đoạn của các tường bao kéo dài từ tháp K về phía Đông tạo thành con đường hướng vào các khu tháp E - F. Những tư liệu thu được giúp đoàn khai quật xác định kiến trúc đường dẫn vào Thánh địa Mỹ Sơn là phát hiện mới về những vết tích của công trình kiến trúc chưa từng được biết đến ở Mỹ Sơn trong lịch sử tồn tại. Con đường đó khác hẳn với hướng đi được thiết kế để đón du khách đến tham quan Mỹ Sơn hiện tại.

Sau kết quả thăm dò năm 2023, nhóm nghiên cứu đã xác định con đường này có nhiều chức năng là Thần đạo, đường đi của các vị thần Ấn Độ giáo; là con đường Hoàng gia, con đường dành cho các vị vua chúa và Tăng lữ Chămpa đi vào Thánh địa Mỹ Sơn cúng tế các vị thần của họ. Với kết quả nghiên cứu cập nhật trong đợt công tác này, có thể khẳng định đây là con đường thiêng, con đường dẫn Thần linh, Vua chúa và Tăng lữ Bà la môn giáo đi vào không gian thiêng Thánh địa Mỹ Sơn.

 Hội thảo đầu bờ đánh giá sơ bộ về dấu tích kiến trúc đường cổ

Tiếp tục làm rõ diện mạo con đường thiêng

Ông Nguyễn Công Khiết, Phó Giám đốc phụ trách BQL Mỹ Sơn cho biết, sau khi Bộ VHTTDL cho phép BQL phối hợp với Viện Khảo cổ tiến hành khai quật khảo cổ, BQL luôn chủ động trong vấn đề khai quật. Khi phát hiện những hiện vật, di vật xung quanh khu vực tháp K thì tiến hành giải pháp quản lý, bảo vệ, bảo tồn; những hiện vật có nguy cơ bị thất lạc, bị cuốn trôi trong mùa mưa bão sẽ được BQL đưa về kho để bảo quản với tinh thần luôn luôn bảo tồn nguyên trạng các yếu tố gốc tại khu vực tháp K.

Sau đợt khai quật này, BQL Mỹ Sơn tập trung vào vấn đề bảo vệ, bảo tồn theo nguyên tắc bảo tồn yếu tố gốc. Sau khi đảm bảo việc bảo tồn tốt nhất rồi thì mới bàn đến giải pháp phát huy để thu hút khách tham quan. Nếu được phát huy thì đây sẽ là sản phẩm khảo cổ học rất lý thú, cung cấp thông tin khai quật khảo cổ học này cũng như quá trình khai quật toàn bộ đường dẫn thiêng vào khu thánh địa Mỹ Sơn cho du khách. Theo ông Khiết, kết quả thăm dò, khai quật khảo cổ ở khu vực quanh tháp K đã làm phát lộ những vết tích của những công trình kiến trúc chưa từng được biết đến ở Mỹ Sơn trong lịch sử tồn tại của di tích từ trước đến nay. Việc nghiên cứu khảo cổ về hệ thống phế tích kiến trúc đường đi ở khu vực quanh tháp K nhằm làm hiện rõ con đường thiêng dẫn vào Thánh địa Mỹ Sơn của người Chăm xưa là một việc làm rất cần thiết. Hoàn thành công việc sẽ đóng góp thêm những tư liệu mới góp phần nhận thức toàn diện hơn về không gian văn hóa, lịch sử, kiến trúc Mỹ Sơn. Kết quả nghiên cứu sẽ góp phần giúp BQL Mỹ Sơn phát huy tốt hơn giá trị lịch sử văn hóa di tích; tổ chức đưa đón du khách theo đúng con đường di sản người Chăm đã để lại, giúp du khách có cái nhìn rõ ràng hơn về Thánh địa Mỹ Sơn và văn hóa Chămpa trong lịch sử.

Từ kết quả nghiên cứu trong hai đợt khảo sát năm 2023, 2024, một số vấn đề khoa học cũng được đặt ra cần được tiếp tục giải quyết, trong đó có 3 vấn đề trọng tâm: Thứ nhất, cần làm rõ quy mô, cấu trúc và diện mạo của toàn bộ con đường trong bối cảnh tổng thể khu di tích Mỹ Sơn. Thứ hai, liên quan đến tháp K và đường dẫn vào khu trung tâm Mỹ Sơn là một khu phế tích kiến trúc đền tháp đã được phát hiện qua đợt đào thăm dò năm 2018 ở bãi đất lưu không trước Nhà Đôi. Nơi theo truyền miệng của người dân địa phương thì đã từng tồn tại một khu tháp Canh trấn giữ phía trước mặt Thánh địa Mỹ Sơn. Thứ ba, niên đại con đường đã được xác định sơ bộ vào khoảng thế kỷ XII, tương đương với niên đại tháp K. Tuy nhiên, theo bia ký còn ghi lại, những ngôi tháp ở Mỹ Sơn được xây dựng từ thế kỷ V; dấu tích kiến trúc sớm nhất còn lại là tháp F1 có niên đại cuối thế kỷ VIII. Vậy có khả năng tìm thấy dấu tích của một con đường dẫn vào Thánh địa Mỹ Sơn trước thế kỷ XII?

Từ đó, Viện Khảo cổ học đề nghị cần có kế hoạch tiếp tục khai quật nghiên cứu nhằm làm rõ quy mô, cấu trúc và diện mạo của con đường thiêng, đưa di tích này từ lòng đất Mỹ Sơn ra ánh sáng để du khách trong nước và quốc tế, những người quan tâm đến di sản văn hóa Champa nói chung và Mỹ Sơn nói riêng có thể có những hiểu biết cặn kẽ hơn về di tích. 

THU HOÀI